ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ

(448-385 π.Χ.)

Με το όνομα του Αριστοφάνη σώζονται μέχρι τις μέρες μας 11 κωμωδίες, ενώ υπολογίζεται ότι είχε γράψει τις τετραπλάσιες. Από τους αντιπάλους του δεν μας έχει σωθεί κανένα ολόκληρο έργο κι αυτό δεν είναι τυχαίο: τους πρώτους αιώνες μετά Χριστού, οι αττικιστές πίστεψαν πως τα έργα του Αριστοφάνη ήταν τα πιο κοντινά στην τότε καθημερινή αττική γλώσσα και τα θεώρησαν πρότυπο. Έτσι, τα έργα του Αριστοφάνη αποτελούν διδακτέα ύλη στα σχολεία από τον 10ο μ.Χ. αιώνα, πράγμα παράδοξο, καθώς χρησιμοποιεί σε αυτά πολλές βωμολοχίες και έντονη πολιτική κριτική

Έργα του Αριστοφάνη Σωζόμενες Κωμωδίες: Αχαρνείς (425 π.Χ.) Ιππείς (424 π.Χ.) Νεφέλες (423 π.Χ.) Σφήκες (422 π.Χ.) Ειρήνη (421 π.Χ.) Όρνιθες (414 π.Χ.) Λυσιστράτη (411 π.Χ.) Θεσμοφοριάζουσες (411 π.Χ.) Βάτραχοι (405 π.Χ.) Εκκλησιάζουσες (392 π.Χ.) Πλούτος (388 π.Χ.) Αποσπασματικά Σωζόμενες Κωμωδίες: Δαιταλείς (427 π.Χ.) Βαβυλώνιοι (426 π.Χ.) Γεωργοί (424 π.Χ.) Ολκάδες (423 π.Χ.) Προάγων (422 π.Χ.) Αμφιάραος (414 π.Χ.) Πλούτος α' (408 π.Χ.) Γηρυτάδης (407 π.Χ.) Κώκαλος (387 π.Χ.) Αιολοσίκων β' (386 π.Χ.) 

Ο Αριστοφάνης έζησε και δημιούργησε στην Αθήνα του 5ου π.Χ. αιώνα. Γαλουχήθηκε με τις αρχές της Δημοκρατίας και έζησε τον Πελοποννησιακό πόλεμο. Επηρεάστηκε πολύ από τους σοφιστές και έβλεπε στην εκπαίδευση του καιρού του τεράστια προβλήματα, τα οποία και διακωμωδούσε φυσικά στα έργα του. Μιλάει, επίσης, συχνά για χάσμα γενεών .

Από το σύνολο των έργων του, τα 10 είχαν λάβει το πρώτο βραβείο σε διαγωνισμούς, ενώ άλλα έγιναν αφορμή να ζητήσουν διάφορα πολιτικά πρόσωπα της εποχής, να του αφαιρεθούν τα πολιτικά του δικαιώματα. Η κριτική που ασκούσε στην πολιτική, την κοινωνία και τη θρησκεία της εποχής του ήταν σκληρή, και δε δίσταζε να βάλει στο στόχαστρο ακόμα και εμβληματικές φιγούρες, όπως ο Σωκράτης (στις Νεφέλες). Για παράδειγμα, το έργο του Ιππής, περιλαμβάνει οξύτατη κριτική προς τον αρχηγό των δημοκρατικών Κλέωνα, ρόλο τον οποίο έπαιξε ο ίδιος, διότι κανείς άλλος δεν τολμούσε. Παρά όμως, την τόλμη του αυτή, οι λύσεις που ο ίδιος πρότεινε στα προβλήματα ήταν άκρως συντηρητικές και ουτοπικές: η επιστροφή προς τα πίσω, προς τις παλιές αξίες και τα ιδανικά των προγόνων.

Οι κωμωδίες του Αριστοφάνη περιέχουν ρητορική επιχειρηματολογία και εκλεπτυσμένες γλωσσικές εκφράσεις, παρά τις βωμολοχίες. Μάλιστα, οι μελετητές επισημαίνουν πως οι ήρωές του κάποιες φορές μιλούν τόσο σοβαρά ώστε να πλησιάζουν τα επίπεδα της τραγωδίας. Από εκεί έχει βγει και η λέξη ευριπιδαριστοφανίζων, που σημαίνει τον αρκετά σοβαρό και εκλυπτυσμένο λόγο στα έργα του Αριστοφάνη και ταυτόχρονα τον αρκετά κωμικό λόγο και την γελοιοποίηση αρκετών ηρώων στον Ευριπίδη. Κάθε σοβαρή και εκλεπτυσμένη έκφραση την ακολουθεί μια βωμολοχία, προκειμένου να εξισορροπηθεί το κωμικό στοιχείο. Ο ίδιος είναι από τους λίγους ποιητές της εποχής του που δεν σκηνοθετούσαν τα έργα τους, αλλά τις έδινε σε επαγγελματίες χοροδιδασκάλους. Όλες του όμως οι κωμωδίες κλείνουν με μια εικόνα λαϊκού πανηγυριού, που μαζί με τη συχνή απεύθυνση προς το κοινό δείχνουν την τάση της κωμωδίας του για την καθημερινή ζωή στην Αθήνα. Συνενώνει έτσι το λαϊκό με το έντεχνο.

ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ