Το Παγκράτιο

Το Παγκράτιο άθλημα είναι συνδυασμός πάλης και πυγμής. Οι νέοι στην αρχαία Ελλάδα εκπαιδεύονταν στο παγκράτιο για να μπορούν να κατανικούν τους εχθρούς τους στους πολέμους, αλλά και σε τυχόν συμπλοκή με άγρια ζώα.
Το παγκράτιο καθιερώθηκε ως Ολυμπιακό αγώνισμα στην τριακοστή τρίτη Ολυμπιάδα (648 π.Χ.) και πρώτος νικητής ήταν ο Λύγδαμις από τις Συρακούσες. Ο Λύγδαμις ήταν μεγαλόσωμος και το μήκος του πέλματός του ήταν ίσο με ένα πήχη (Ολυμπιακό πόδι ή πήχης = 32,045 μ.). Λέγεται ότι μέτρησε το αρχαίο στάδιο της Ολυμπίας και το βρήκε ότι είναι εξακόσια πόδια.
Ο ιστορικός Φιλόστρατος αναφέρει το παγκράτιο σαν «το πιο άξιο άθλημα των Ολυμπιάδων και τη σπουδαιότερη προετοιμασία των πολεμιστών». Η ονομασία του προέρχεται από το συνδυασμό των αρχαιοελληνικών λέξεων «παν» και «κράτος» και υποδηλώνει «με όλη τη δύναμη». Ο εκπαιδευμένος στο παγκράτιο ήταν πανίσχυρος. Κατά τον Πλούταρχο αυτός που επινόησε την τεχνική του παγκρατίου ήταν ο Θησέας, που με αυτό νίκησε τον Μινώταυρο, τον άγριο ταύρο που φύλαγε το «Λαβύρινθο» στο ανάκτορο της Κνωσσού, στο Ηράκλειο Κρήτης. Ο περιηγητής Παυσανίας αναφέρει ότι ο ημίθεος Ηρακλή επινόησε το παγκράτιο.
Ο Φιλόστρατος στο σύγγραμμά του «Γυμναστικός» αναφέρει ότι ο πρώτος ιδρυτής του παγκρατίου αθλήματος ήταν ο Ερμής θεός του εμπορίου. Αναφέρει επίσης ότι στη μάχη του Μαραθώνα οι Αθηναίοι, και στις Θερμοπύλες οι Λακεδαιμόνιοι όταν έσπασαν τα ξίφη και τα δόρατά τους. πάλαιψαν με γυμνά χέρια, με την τέχνη του παγκρατίου (βλέπετε το σχετικό κείμενο στο άθλημα πάλη).
Με την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου στη Μικρά Ασία, Περσία, Ινδία και Θιβέτ, οι στρατιώτες του δίδαξαν το παγκράτιο άθλημα στους λαούς αυτών των Ασιατικών χωρών. Την πατρότητα του παγκρατίου σε όλα τα αγωνίσματα των μαχητικών τεχνών, την έχουν αναγνωρίσει μορφωμένοι ιστορικοί των τεχνών αυτών, όπως ο Μασουτάτσου Ογιάμα, ο ιδρυτής της τεχνικής του αθλήματος «Κιόκου Σιν Κάι» στο σύγγραμμά του «Ζωτικό Καράτε».

Προπόνηση
Για την προπόνηση στο παγκράτιο άθλημα, όπως και στην πυγμή, οι αθλητές χρησιμοποιούσαν τους «κώρυκους» που ήσαν δερμάτινοι σάκκοι, γεμάτοι με άμμο, αλεύρι ή όσπρια, που τους κρεμούσαν από την οροφή του Γυμναστηρίου ή από κλαδί δένδρου, και γυμνάζονταν κτυπώντας τους με τις γροθιές έτσι ώστε να αποκτήσουν δυνατή γροθιά.
Ο Φιλόστρατος γράφει στον Γυμναστικό του: «Ο κώρυκος χρησιμοποιείται από τους πυγμάχους, αλλά πολύ περισσότερο από τους παγκρατιαστές. Των πυγμάχων μπορεί να είναι ελαφρύς, επειδή γυμνάζουν μόνο τα χέρια τους στο κτύπημα, ενώ των παγκρατιαστών περισσότερο γεμάτος και μεγαλύτερος, για να ανθίστανται (να μην πέφτουν) κατά την επιστροφή του κωρύκου. Γυμνάζουν τους ώμους και τα δάκτυλα, σαν να κτυπούν τον αντίπαλον. Να κτυπά επίσης δυνατά με το κεφάλι, ώστε να ασκείται ο αθλητής σε όλα τα είδη του ορθίου Παγκρατίου».
Ο Παυσανίας περιγράφει τα κατορθώματα και τον περιπετειώδη θάνατο ενός αρχαίου Παγκρατιαστή του Πουλυδάμαντα.
Το σχετικό κείμενο στα «Ηλειακά» VI, 5 έχει ως ακολούθως σε μετάφραση:
«‘Ο άνδριάντας πάνω στο ψηλό βάθρο είναι έργο τού Λύσιππου καί παριστάνει τόν πιό μεγαλόσωμο άπό όλους τούς άνθρώπους· έξαίρεση κάνουν στό μέγεθος οί όνομαζόμενοι ήρωες καί καμιά άλλη γενιά θνητών, άν ύπήρξε πρίν άπό τούς ήρωες. Μέσα στό γένος όμως τών άνθρώπων τής δικής μας έποχής ό Πουλυδάμας αύτός ό γιός τού Νικία, ύπήρξε ό πιό μεγαλόσωμος.
Για παγκράτιο καί άλλοι έχουν κερδήσει περιφανείς νίκες. ‘Ο Πουλυδάμας όμως, έκτός άπό τίς νίκες παγκρατίου, είχε στό ένεργητικό του τά παρακάτω διαφορετικά κατορθώματα: ή όρεινή Θράκη, ή δώθε άπό τό Νέστο ποταμό, ό όποίος διασχίζει τή χώρα τών άβδηριτών, έκτός τών άλλων θηρίων έχει καί λεοντάρια, τά όποία κάποτε είχαν έπιτεθεί κατά τού στρατού τού Ξέρξη καί έφεραν φθορά στίς καμήλες πού μετέφεραν τά τρόφιμα. Πολλές φορές τά λεοντάρια αύτά περιπλανώνται καί στήν περί τόν ‘Ολυμπο χώρα. ‘Η μιά πλαγιά τού όρους αύτού βλέπει πρός τή Μακεδονία καί ή άλλη πρός τή Θεσσαλία καί τόν Πηνειό ποταμό. ‘Εδώ ό Πουλυδάμας, στόν ‘Ολυμπο, σκότωσε ένα λεοντάρι, θηρίο πελώριο καί δυνατό, χωρίς νά έχει κανένα όπλο. Στό τολμηρό αύτό κατόρθωμα παρακινήθηκε άπό τή φιλοδοξία νά μιμηθεί άθλους τού ‘Ηρακλή, γιατί, κατά τήν παράδοση, καί ό ‘Ηρακλής νίκησε τό λεοντάρι τής Νεμέας. Καί ένός άλλου θαυμαστού κατορθώματος άνάμνηση άφησε ό Πουλυδάμας: μπήκε σ’ ένα κοπάδι βοδιών καί έπιασε τόν πιό μεγαλόσωμο καί πιό άγριο ταύρο άπό τίς χηλές τού ένός πισινού ποδιού, τίς όποίες κρατούσε, καί παρά τίς προσπάθειες καί τά πηδήματα τού ταύρου δέν τίς άφηνε, ώσπου ό ταύρος, ύστερα άπό ώρα καί άφού έβαλε όλη τή δύναμή του, ξέφυγε άφήνοντας στόν Πουλυδάμα τίς χηλές. Λένε άκόμη πώς καί ένα ήνίοχο πού όδηγούσε μέ ταχύτητα τό άρμα τόν σταμάτησε: έπιασε τό άρμα άπό πίσω μέ τό ένα χέρι καί κράτησε άκίνητο τόν ήνίοχο κα τά άλογα. ‘Ο Δαρείος, ό νόθος γιός τού Άρταξέρξη, ό όποίος μέ τήν υποστήριξη τού περσικού λαού έπαψε τόν Σόγδιο, τό γνήσιο γιό τού Αρταξέρξη, καί πήρε αύτός τήν έξουσία, μόλις αύτός ό Δαρείος έγινε βασιλιάς, έπειδή άκουγε τά κατορθώματα τού Πουλυδάμα, έστειλε άνθρώπους του, τού ύποσχέθηκε δώρα καί τόν έπεισε νάρθει στά Σούσα καί νά παρουσιαστεί ένώπιόν του. Τότε λοιπόν, μετά άπό πρόκληση, τρείς πέρσες άπό τούς λεγόμενους άθάνατους μονομάχησαν, οί τρείς μαζί έναντίον του καί τούς σκότωσε. Από τά κατορθώματα πού άνάφερα άλλα παριστάνονται (άνάγλυφα) πάνω στό βάθρο τού άνδριάντα στήν ‘Ολυμπία καί άλλα άναφέρονται άπό τό έπίγραμμα. ‘Επρόκειτο όμως ή πρόρρηση τού Όμήρου σχετικά μέ όσους τό παίρνουν πάνω τους γιά τή δύναμή τους νά βρεί έφαρμογή και γιά άλλους, άλλά καί γιά τόν Πουλυδάμα καί νά καταστραφεΙ κι αύτός έξαιτίας τής δύναμής του. Ό Πουλυδάμας δηλ., μαζί μέ άλλους,  οι όποΙοι διασκεδάζοντας συνέπιναν, είχε μπεΙ σέ μιά σπηλιά σέ έποχή θέρους· κατά κακή τύχη ή όροφή τής σπηλιάς άρχισε νά σπάζει, καί ήταν φανερό πώς θά πέσει μέσα καί πώς δέν έπρόκειτο νά βαστάξει πολλή ώρα. “Οταν ή έπερχόμενη συμφορά έγινε άντιληπτή καί οι άλλοι έφυγαν, ό Πουλυδάμας άποφάσισε νά μείνει μέσα, καί σήκωσε τά χέρια του μέ τήν ιδέα πώς θά βαστάξει τή σπηλιά καθώς θά πέφτει καί πώς δέν θά καταπλακωθεΙ άπό τό όρος. Έδώ όμως ό Πουλυδάμας βρήκε τό θάνατό του».

Οι Κανόνες του παγκρατίου
Στις αρχαίες Ολυμπιάδες είχαν δια μορφωθεί οι εξής κανόνες:
α) Επιτρέπονταν: ‘Ολες οι λαβές της πάλης. Οι λαβές της μέσης. Το άρπαγμα των ποδιών από τα σφυρά. Το στρέβλωμα των χεριών.
‘Ολα τα κτυπήματα της πυγμής με γυμνά χέρια χωρίς ιμάντες.
Επιτρεπόταν να κρατά ο αθλητής τον αντίπαλο με το ένα χέρι, και να τον κτυπά με το άλλο.
β) Απαγορεύονταν: Τα δαγκώματα. Να βάζουν τα δάχτυλα στα μάτια, στη μύτη, στο στόμα.
Το παγκράτιο ήταν δυο κατηγοριών:
Το κάτω παγκράτιο, στο οποίο ο αγώνας συνεχίζεται και στο έδαφος και αυτό εφαρμοζόταν στις Ολυμπιάδες και τους άλλους αγώνες. Το άνω ή ορθοστάνδην παγκράτιο όταν ο αγώνας γίνεται με τους αθλητές μόνο ορθίους.
Ο Πίνδαρος δίνει την εξής περιγραφή μιας στάσεως (τεχνάσματος) του αθλήματος που την ονομάζαν υπτιασμόν.
«Ο αθλητής πεσμένος ανάσκελα, τεντώνει τα χέρια, συμπτύσσει τα πόδια και τα εκτινάσσει με δύναμη, σαν την αλεπού που όταν χυμήξει επάνω της αγριαετός, αμύνεται πέφτοντας ανάσκελα».
Τα χτυπήματα που δίνει ο αθλητής του παγκρατίου, δεν είναι τόσο δυνατά όσο της πυγμής γιατί γίνονται χωρίς γάντια με ιμάντες. ‘Οταν ο ένας αθλητής πέσει στο έδαφος, η θέση του είναι μειονεκτική, γιατί ο αντίπαλος που πέφτει επάνω του, τον κρατά ακίνητο με τα πόδια του, και τον κτυπά με τα χέρια ή του εφαρμόζει διάφορες λαβές ώστε να τον αναγκάσει να «απαγορεύσει».
Ο αθλητής που θα πέσει κάτω, πρέπει να προσπαθήσει γρήγορα να λάβει τη στάση ανάσκελα, που λέγεται «υπτιασμός» και χρησιμοποιώντας τα πόδια και τα χέρια να καταφέρει να εκτινάξει τον αντίπαλό του και να σηκωθεί όρθιος.

Οι βασικές Τεχνικές τού Παγκρατίου αθλήματος είναι:
1. Τεχνικές άμυνας.
2. Τεχνικές επίθεσης.
3. Τεχνικές του «ράσσειν», να ρίξεις τον αντίπαλο στο έδαφος: α) από τα πόδια, β) από τους γοφούς, γ) από τα χέρια, δ) από τον ώμο.
4. Τεχνικές άνω άκρων (χεριών):
α) Τεχνική επιθέσεως και κρούσεως άνω άκρων, β) τεχνική του «άγχειν», γ) τεχνική του «ακροχειρίζειν», δ) τεχνική αποκρούσεων, ε) τεχνική πιέσεων επί των νευρώσεων: δια των δακτύλων, δια των αγκώνων, δια των γονάτων, δια των πτερνών, στ) Πυγμή: (γροθιά). Ευθεία-Κυκλική-ανάστροφος-διπλή -απ’ αρότρου -αγκιστροειδής—εσωτερική – ράχεως - βάσεως,
ζ) Παλάμη: εσωτερική-ράχεως-βάσεως, η) Κόψις: εσωτερική-εξωτερική.
5. Τεχνικές κάτω άκρων (ποδιών): α) Τεχνικές επιθέσεως: Λάκτισμα: Εμπρόσθιον -Κυκλικόν-Πλάγιον- Οπίσθιον -Διπλό - Τοξοειδές-Καθοδικόν-Εναέριον-Οπίσθιον κυκλικόν-Ανάστροφον κυκλικόν-Ανάστροφον τοξοειδές-ωθήσεως.
β) Κνήμη: Εσωτερική-Εξωτερική.
6. Κλιματίζειν.
7. Τεχνικές ακινητοποιήσεως αντιπάλου.
8. Τεχνικές εξαρθώσεων: α) Έλεγχος κάτω άκρων: Ισχύου-Γόνατος-Άκρου ποδός.
β) Έλεγχος άνω άκρων:Ωμου-Αγκώνος-Καρπού -Ακροχειρίζειν. γ) Τραχηλολαβές: Εμπροσθία-Πλαγία-Οπισθία. δ) Ακινητοποιήσεις: Κλιματίζειν-Μέσης.
9. Στάσεις ποδών: α) εμπροσθίου, β) άκρου ποδός, γ) μάχης, δ) πλάγια.
10. Θέσεις κορμού: α) εμπρόσθιος, β) διαγώνιος, γ) πλαγία.
11. Μετακινήσεις και περιστροφές.
Άλλες Τεχνικές του αθλήματος, γνωστές από τα αρχαία κείμενα είναι:
Λαβή «αποπνιγμός». Ο αθλητής έρχεται πίσω από τον αντίπαλό του, σφίγγει με το ένα χέρι τον κορμό του ενώ περνά τον άλλο βραχίονα στο λαιμό τού αντιπάλου κάτω από το σαγόνι και τον σφίγγει με δύναμη, συγχρόνως σφίγγοντάς τον και με το άλλο χέρι.
Κτύπημα «καστρίζειν». Κλωτσιά με το πόδι στο στομάχι.
Λαβή «αποπτερνίζειν»: Ο αθλητής πιάνει σταθερά το πόδι του αντιπάλου, το περιστρέφει με δύναμη και τον υποχρεώνει να πέσει στο έδαφος.
Η τεχνική του παγκρατίου αθλήματος έχει σήμερα μελετηθεί και έχουν οργανωθεί πολλοί σύλλογοι και ιδιωτικές σχολές όπου διδάσκεται το άθλημα. Πρωτοπόροι στην κίνηση αυτής της αναβίωσης του αθλήματος είναι οι εκπαιδευτές Παναγιώτης Κουτρούμπας από τη Λαμία και ο Λάζαρος Σαββίδης από τη Μεταμόρφωση Αττικής ο οποίος έγραψε και τη μοναδική μέχρι σήμερα μελέτη για το άθλημα: «Το αρχαίο Ελληνικό Παγκράτιο άθλημα» (1997). Ο Παν. Κουτρούμπας έχει ιδρύσει πολλούς Συλλόγους Παγκρατίου αθλήματος, και με την πρωτοβουλία του εκπαιδευτή Παγκρατίου Λάζαρου Σαββίδη έχει ιδρυθεί η «Ελληνική Ομοσπονδία Παγκρατίου Αθλήματος». Με πρωτοβουλία της Ομοσπονδίας το παγκράτιο άθλημα, διδάσκεται ήδη και στις εξής ευρωπαϊκές χώρες, την Ισπανία, Ιταλία, Νορβηγία, Σουηδία και Βουλγαρία, και γίνεται προσπάθεια για την ίδρυση της «Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Παγκρατίου Αθλήματος», καθώς και Ομοσπονδιών Αμερικής, Ασίας και Αφρικής, ώστε να καθιερωθεί ως Αγώνισμα στους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες.