Tο μυστικό της καταγωγής των Mινωιτών και των Mυκηναίων μεσο του dna

Tο μυστικό της καταγωγής των Mινωιτών και των Mυκηναίων βρίσκεται αποθηκευμένο... στα δόντια τους και δεν θα μείνει κρυφό για πολύ. Λείπουν ακόμα μερικά δείγματα για την ολοκλήρωση της πρωτοποριακής έρευνας στο DΝΑ των αρχαίων, με επικεφαλής τον διάσημο Έλληνα γενετιστή καθηγητή Γιώργο Σταματογιαννόπουλο

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΚΑΤΗΜΕΡΤΖΗ

Ο γενετιστής-ερευνητής κ. Γιώργος Σταματογιαννόπουλος έθεσε την τεχνολογία του ανασυνδυασμού του DNA που ανακαλύφθηκε τη δεκαετία του '70 και αποτελεί το κλειδί της γενετικής μηχανικής και κάθε σύγχρονης βιολογικής και ιατρικής έρευνας στην υπηρεσία της Αρχαιολογίας

Το πρώτο συμπέρασμα της νέας επιστήμης, της Μοριακής Αρχαιολογίας, βρίσκεται ήδη καθ' οδόν: H παρουσία των Ελλήνων στον χώρο της Μεσογείου εντοπίζεται τουλάχιστον χίλια χρόνια νωρίτερα απ' ό,τι πιστεύαμε έως τώρα, στο 2900 π.X. Ένας Έλληνας γιατρός γενετιστής-ερευνητής επί 46 χρόνια, με διεθνείς επιτυχίες στον τομέα της έρευνας της μεσογειακής αναιμίας, τη θεραπεία της δρεπανοκυτταρικής αναιμίας, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Ουάσιγκτον Σιάτλ, Γιώργος Σταματογιαννόπουλος, βρίσκεται εδώ και δυο-τρία χρόνια επικεφαλής μιας έρευνας μεγάλης κλίμακας, που διεξάγεται σε συνεργασία με μια πλειάδα Ελλήνων επιστημόνων.
«H έρευνα έχει σκοπό να εκμεταλλευθεί την πρόοδο της τεχνολογίας της Γενετικής, να διαγνώσει το DNA των αρχαίων Ελλήνων και να διαπιστώσει την προέλευσή τους, αν ήταν από τον Βορρά, αν ήρθαν από τις στέπες της Ρωσίας ή την Κεντρική Ευρώπη, αν υπάρχει συνέχεια. Κάτι που αμφισβητήθηκε από κάποιους συγγραφείς, ιδίως κατά τον 19ο αιώνα», λέει στα «NEA» ο καθηγητής Γ. Σταματογιαννόπουλος, ο οποίος βρέθηκε πρόσφατα στην Ελλάδα με αφορμή την ανακήρυξή του σε αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.
Στην ομάδα συμμετέχουν ο καθηγητής Ιατροδικαστικής κ. Μιχαλοδημητράκης, οι αρχαιολόγοι δόκτορες Αντώνιος Βασιλάκης, Μεταξία Τσιποπούλου, Ελένη Κονσολάκη, η κ. Μαρία Γιαννοπούλου και η δρ Ανθρωπολογίας Μακ Τζορτζ, οι οποίοι συμβάλλουν εις την έρευνα με το απαραίτητο υλικό: δείγματα οστών και κυρίως δόντια, τα οποία παραχωρούνται από τους αρχαιολόγους και εξάγονται στις Ηνωμένες Πολιτείες με την έγκριση της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Εκεί υφίστανται μια δύσκολη και δαπανηρή επεξεργασία, η οποία είναι δυνατή σήμερα μετά τις προόδους της έρευνας να παίρνει ένα κομμάτι DNA, να το κόβει, να το επανασυνδέει και να το αναπλάθει, μια έρευνα δαπανηρή, αφού η ανάπλαση του γενετικού υλικού ενός δοντιού στοιχίζει πολλές χιλιάδες δολάρια.
Ο κ. Σταματογιαννόπουλος, ο οποίος διευθύνει ένα ερευνητικό εργαστήριο στο Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον στο Σιατλ, με δεκάδες ερευνητές σ' αυτούς τους τομείς, βρήκε τον τρόπο να κόψει δρόμο και δαπάνες. Παίρνει τα δείγματα του DNA που σώζονται στα δόντια και τα αναπλάθει, βασιζόμενος στη γενετική μηχανική τεχνολογία. Μέχρι τώρα έχουν αναγνωριστεί συνολικά εκατό δείγματα: 40-50 (από τα 60 που ελήφθησαν) Μινωιτών από την Κρήτη και 20-30 Μυκηναίων. Αυτά όμως αντιπροσωπεύουν περίπου το μισό των δειγμάτων που είναι απαραίτητα για την εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων. «Για ένα τόσο λεπτό θέμα, όπως είναι η καταγωγή των Ελλήνων, η έρευνα πρέπει να βασίζεται σε μεγάλες ομάδες πληθυσμού», υπογραμμίζει ο καθηγητής.
Πώς ασχοληθήκατε με την Αρχαιολογία;

Μύτη λεπτή, ελληνική, και μάτια που ριζώνουν κοντά στον σταυρό του προσώπου, δίνουν μια σοβαρή έκφραση στη χρυσή νεκρική μάσκα των Μυκηνών, που φέρει τα χαρακτηριστικά του αιώνιου Έλληνα. Για τον ευφάνταστο Ερρίκο Σλίμαν, αυτή είναι η Μάσκα του Αγαμέμνονα. Όμως, η γενετική επιστήμη αναζητεί την ταυτότητα των αρχαίων Ελλήνων στο DNA των οστών και των δοντιών

«Από χόμπι. Από παλιά με ενδιέφερε και μελετούσα Ιστορία. Τα τελευταία χρόνια, η έρευνα πάνω στο ανθρώπινο γονιδίωμα προχώρησε, στο να καταλάβουμε τι είναι και τι κάνει το DNA, με αποκορύφωμα το ότι έγινε γνωστή η δομή και η συνέχεια του ανθρώπινου γονιδιώματος το 2003. Κάνουμε έρευνα για έναν απλό λόγο: είμαστε περίεργοι. Ανασκάπτουμε το μέλλον. Θέλουμε να προσφέρουμε κάτι στην ανθρωπότητα και το κάνουμε εις βάρος πολλών άλλων πραγμάτων, οικονομικών, προσωπικών θυσιών, οικογενειακών.
Για την έρευνα χρησιμοποιείται ο πολφός στο εσωτερικό των δοντιών, γιατί αυτός σώζει αρκετά στοιχεία και γιατί έτσι αποφεύγονται οι επιμολύνσεις, παλιές και νεώτερες, που αποτελούν τον μεγαλύτερο κίνδυνο.
H έρευνα στη Μοριακή Αρχαιολογία έχει αρχίσει πριν από δέκα-δεκαπέντε χρόνια. Ένας από τους βασικούς στόχους ήταν να βρει τη σχέση των ανθρώπων με τους Νεάντερταλ, τους προανθρώπους, που έζησαν πριν από 150.000-300.000 χρόνια και πώς ήταν η εξέλιξη. H έρευνα κατέληξε ότι δεν ήταν οι Νεάντερταλ πρόγονοι του ανθρώπου. Μέχρι τώρα έχουν γίνει σποραδικές έρευνες σε ταφικό υλικό της Νεολιθικής Εποχής και της Εποχής του Χαλκού, π.χ. σε τάφους Βάσκων που έζησαν πριν από 5.000 χρόνια. H συστηματική γενικευμένη γενετική έρευνα σ' έναν αρχαίο ανθρώπινο πληθυσμό είναι αυτή που μπορεί να δώσει θετικά συμπεράσματα. Δεν έχει γίνει ακόμα, κι αυτό γιατί είναι πολύ ακριβή και δεν υπάρχει ενδιαφέρον για την ενίσχυσή της».
Τι γνωρίζουμε από τα μέχρι τώρα πορίσματα της πληθυσμιακής γενετικής σχετικά με την καταγωγή του ανθρώπου;
«Ουσιαστικά ο ανθρώπινος πληθυσμός ξεκίνησε από την Αφρική πριν από 70.000-100.000 χρόνια. Εξαπλώθηκε στη Μέση Ανατολή πριν από 30.000 χρόνια και προς την Ασία πριν από 30.000-40.000 χρόνια».
Ποια είναι τα πλεονεκτήματα και οι προοπτικές;
«Ύστερα από 15-20 χρόνια όλες οι τεχνολογίες της Μοριακής Βιολογίας θα έχουν τελειοποιηθεί τόσο πολύ, που οι παραδοσιακές μέθοδοι της Αρχαιολογίας θα ενισχύονται από τη Μοριακή Αρχαιολογία. Με τη βοήθεια της μοριακής τεχνολογίας οι αρχαιολόγοι θα μπορούν να αναπλάσουν τη σύσταση των αρχαίων πληθυσμών».
Πόσο διάστημα χρειάζεται για να καταλήξετε σε οριστικά συμπεράσματα, αφού εξασφαλίσετε άλλα εκατό δείγματα δοντιών;
«Λίγους μήνες».
Και μετά;
«Προγραμματίζουμε να τελειώσουμε με τους Μινωίτες και τους Μυκηναίους, και κατόπιν να προχωρήσουμε στους Ίωνες, τους Δωριείς, τους Μακεδόνες».

ΣΤΗ BPETANIA

Δίνουν «πρόσωπα» στους βασιλείς των Μυκηνών

Οι Βρετανοί ειδικοί ανάπλασαν, από οστά ηλικίας 3.500 χρόνων, τέσσερις «Αχαιούς», που τάφηκαν στον Ταφικό Κύκλο A' των Μυκηνών, και διακινδύνευσαν να διαγνώσουν ακόμα και φυσιογνωμικές συγγένειες μεταξύ τους. H ανάλυση του DNA, όμως, μπορεί να δώσει θετικές απαντήσεις

H ανάλυση του DNA οστών και δοντιών που είχε βρει ο Σλίμαν στους βασιλικούς τάφους των Μυκηνών, σε συνδυασμό με ιατροδικαστικές μεθόδους ανάπλασης των προσώπων από τα οστά, προχωρεί από έναν παράλληλο δρόμο στη Βρετανία και έχει ήδη δώσει τα πρώτα στοιχεία για το πώς έμοιαζαν αυτοί που κρύβονταν κάτω από τις χρυσές μάσκες του Ταφικού Κύκλου A' των Μυκηνών, στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας.
«Είδα το πρόσωπο του Αγαμέμνονα», ισχυριζόταν ο Ερρίκος Σλίμαν, τη στιγμή που ξεσφράγισε, στις ανασκαφές τού 1874-75 στις Μυκήνες, έναν από τους πολύχρυσους τάφους και διέκρινε τη σκιά από την επιδερμίδα νεκρού, που διαλύθηκε μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα μετά την επαφή με τον αέρα.
Εκατόν τριάντα χρόνια μετά, η Κέρι Μπράουν, του Τομέα Βιομοριακών Επιστημών στο Ινστιτούτο Επιστήμης και Τεχνολογίας του Πανεπιστημίου του Μάντσεστερ, σε συνεργασία με την επιστημονική Εγκληματολογική Υπηρεσία, αναζητά το DNA των 19 σκελετών που έμειναν, ανδρών, γυναικών και δύο παιδιών, για να λύσει το αίνιγμα των δεκάδων χρυσοφόρων Αχαιών που βρέθηκαν στους έξι λακκοειδείς τάφους. Αν δηλαδή ανήκαν στην ίδια οικογένεια, αν ήταν μια ομάδα άσχετων μεταξύ τους μισθοφόρων πολεμιστών.
H ομάδα ερευνητών έχει ήδη χρησιμοποιήσει τεχνικές Εγκληματολογίας, για να βάλει σάρκα στα αρχαία οστά και να αναζητήσει οικογενειακές ομοιότητες με κάποιον βαθμό επιτυχίας. Δύο ζεύγη έμοιαζαν συγγενείς, ενώ ενδείξεις από τα οστά έδειξαν το φύλο και την ηλικία των νεκρών. Όμως, μόνο το DNA μπορεί να δείξει τη συγγένεια.
Οι ειδικοί έχουν ήδη επεξεργασθεί γενετικό υλικό από ζώα και αρχαίο σκελετικό υλικό. Είναι μια δύσκολη διαδικασία και τα αποτελέσματα δεν είναι πάντοτε αξιόπιστα, αλλά οι ερευνητές έχουν ήδη ανακτήσει το DNA των Μαμούθ, τη διαδοχή των γονιδίων των προανθρώπων Νεάντερταλ και την ταυτότητα των μελών της αυτοκρατορικής οικογένειας των Ρομανόφ, που δολοφονήθηκαν.

Το «εμπόδιο» του Σλίμαν

Δυστυχώς για τους Βρετανούς ερευνητές, ο Σλίμαν κάλυψε τα οστά των Μυκηναίων βασιλέων με ένα κολλώδες συντηρητικό υλικό, που δυσκολεύει τις έρευνες. Στο μεταξύ, η ομάδα του Μάντσεστερ τελειοποιεί τις τεχνικές της, πριν αγγίξει τα δέκα δείγματα-ξύσματα μυκηναϊκών οστών και δοντιών. Με βάση το ποσοστό καταλληλότητας των δειγμάτων, που είναι 40%, μπορούν να βγουν συμπεράσματα για τέσσερα άτομα. Χρειάζονται όμως περισσότερα δείγματα απ' όλη την Ελλάδα, για να βγουν συμπεράσματα για το DNA των Ελλήνων.

«Σε εκατό χρόνια θα διαβάζουμε το μυαλό τους!»

«Αυτό που ονειρεύομαι - και πιστεύω ότι θα είναι δυνατό ύστερα από πενήντα-εκατό χρόνια - είναι ότι οι μοριακοί αρχαιολόγοι θα έχουν τη δυνατότητα να μελετούν στους αρχαίους πληθυσμούς σωματικά και πνευματικά χαρακτηριστικά επί μοριακού επιπέδου, όπως είναι η διάνοια», λέει ο καθηγητής Γενετικής κ. Γιώργος Σταματογιαννόπουλος. «H διάνοια είναι συνυφασμός γονιδίων και περιβάλλοντος. H διανόηση είναι πολυγονιδιακή. Μπορεί κανείς να υποθέσει ότι ύστερα από εκατό χρόνια, με την έρευνα του γονιδιώματος των αρχαίων μας προγόνων, θα ξέρουμε τη σύσταση των γονιδίων της διάνοιας των προγόνων μας που δημιούργησαν τον κλασικό πολιτισμό. H τεχνολογία και η Γενετική θα έχουν φτάσει σε τέτοιον βαθμό, που ο μοριακός αρχαιολόγος θα μπορεί να παίρνει οστικό υλικό και να μελετά τα γονίδια των αρχαίων Ελλήνων».